Wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK wz.1938

(ZSRR, Fabryka Broni w Tule ?, Fabryka nr 2 w Kowrowie ?, 1943 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-1602

W połowie lat 20. XX w. gremia wojskowe w ZSRR podjęły decyzję o rozpoczęciu prac nad nowymi rodzajami broni automatycznej o kalibrze od 12 mm do 20 mm. W fabryce w Kowrowie  prace nad wielkokalibrowym karabinem maszynowym na nabój kal. 12,7 mm x 108 rozpoczął W. A. Diektiariow. Układ konstrukcyjny, ryglowanie, zasada działania nowej broni oparte były na karabinie maszynowym DP. Powstał wówczas wkm DK, który nie był udaną konstrukcją. Jego główną wadą była mała szybkostrzelność praktyczna wynikająca z niewielkiej pojemności zbyt dużych i ciężkich magazynków. Krótka seria produkcyjna tego wzoru broni zakończyła się w 1935 r. Nadal jednak prowadzono prace modernizacyjne wkm-u. Nowy układ zasilania taśmowego opracował G. S. Szpagin, a uniwersalną podstawę kołowo-trójnożną I. N. Kolesnikow. Tak zmodernizowany wkm – teraz pod nazwą DSzK – w lutym 1938 r. przyjęty został na uzbrojenie Armii Czerwonej. Jego produkcja seryjna  rozpoczęła się w 1940 r. Do wybuchu 22 czerwca 1941 r. Wielkiej Wojny Ojczyźnianej wyprodukowano około 2 tys. sztuk broni tego wzoru.

DSzK wz. 1938 to broń samoczynna z zasilaniem taśmowym. Jej automatyka oparta jest na zasadzie odprowadzenia gazów prochowych przez boczny otwór w lufie. Lufa posiada poprzeczne użebrowanie dla efektywnego chłodzenia i zakończona jest hamulcem wylotowym. Do strzelań przeciwlotniczych mocowano na niej celowniki wz. 1938, wz. 1941, wz. 1943 prowadząc skuteczny ogień do celów powietrznych na dystansie do 1600 m. Tylec posiada dwie rękojeści do naprowadzania broni na cel. We wnętrzu komory zamkowej przesuwa się suwadło z zamkiem i ryglami. Na komorze osadzony jest celownik ramkowy do strzelań naziemnych wyskalowany do 3500 m. Z lewej strony broni mocuje się skrzynkę amunicyjną z taśmą metalową elastyczną o ogniwkach otwartych i o pojemności 50 nabojów. Mechanizm spustowy pozwalał na prowadzenie ognia ciągłego lub seriami (krótkimi i długimi). Do strzelania stosowano naboje z pociskami przeciwpancerno-zapalającymi B-32 oraz przeciwpancerno-zapalającymi-smugowymi BZT-44. Na dystansie 500 m przebijały one płytę stalową o grubości 15 mm. Wkm zamocowany jest na uniwersalnej podstawie kołowo-trójnożnej i posiada dostawną kolbę  oraz profilowaną stalową płytę pancerną o grubości 6 mm. Używano jej tylko w kołowej (naziemnej) wersji podstawy dla ochrony przed pociskami małego kalibru i odłamkami.

Wielkokalibrowe karabiny maszynowe DSzK wz. 1938 służyły w Armii Czerwonej przez cały okres wojny i na wszystkich kierunkach jej działania. Wykorzystywane były przede wszystkim jako broń do obrony przeciwlotniczej. Trójnóg zapewniał ostrzał w płaszczyźnie poziomej 360° i w maksymalnym kącie podniesienia 80°. Wkm-ów używała m.in. piechota np. w kompaniach przeciwlotniczych. DSzK używano również w wersji samobieżnej ustawiając je m.in. na skrzyniach 1,5 t samochodów ciężarowych GAZ-AA lub 3 t samochodów ciężarowych ZiS-5 W. Montowany był on również na wieżach czołgów ciężkich IS-2 oraz nadbudówkach dział samobieżnych ISU-122 i ISU-152. DSzK wz. 1938 służyły również na pokładach małych jednostek pływających m.in. kutrów torpedowych oraz jako obrona przeciwlotnicza pociągów pancernych, gdzie karabiny montowane były na morskich podstawach słupowych. Do końca wojny wyprodukowano 9 tys. sztuk broni tego wzoru.

Latem 1943 r. popularne „duszki” trafiły także w ręce polskich żołnierzy służących na froncie wschodnim. Używane były do strzelania do celów powietrznych oraz do niszczenia punktów ogniowych przeciwnika i jego siły żywej ukrytej za lekkim opancerzeniem. W maju 1945 r. na stanie Wojska Polskiego było 376 sztuk broni tego wzoru. Po wojnie większość wkm-ów przechowywano w składnicach. Na początku lat 50. XX w. ponownie wprowadzono je do uzbrojenia – najpierw w bateriach przeciwlotniczych dywizji piechoty, a następnie we wszystkich pułkach piechoty, gdzie w każdym batalionie powstały plutony przeciwlotnicze. W grudniu 1954 r. Wojsko Polskie miało na stanie ponad 1000 sztuk wkm-ów DSzK i DSzKM. W 1972 r. w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie podjęto produkcję licencyjną DSzK wz. 1938/46 (DSzKM) wraz z uniwersalnymi podstawami. Na wyposażeniu Wojska Polskiego broń tego wzoru figurowała w wykazach do końca lat 90. XX w.

Wkm DSzK wz. 1938 w służbie w Wojsku Polskim, połowa lat 50. XX w. (Ludowe Wojsko Polskie Wydawnictwo MON
W-wa 1955 r.)

DSzK wz. 1938 o numerze seryjnym WS 176 trafił do zbiorów LMW wiosną 1988 r. z JW 27 16 Sulechów. W drzonowskich zbiorach znajduje się jeszcze jeden wkm DSzK (DSzKM) wz. 1938/46 o numerze seryjnym 8108279 wyprodukowany po roku 1972 w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie Mocowany on był na specjalnej podstawie i używany jako broń przeciwlotnicza czołgu T-55.

Dane techniczne:

Kaliber 12,7 mm
Nabój 12,7 mm x 108
Prędkość wylotowa pocisku 830 – 850 m/s
Długość broni z podstawą 2328 mm
Długość lufy 1066 mm
Szybkostrzelność  teoretyczna 600 strz./min
Zasięg skuteczny ognia ~ 2000 m
Masa broni na podstawie 155 kg
Taśma metalowa na 50 naboi

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***

Eksponat stycznia 2024

Element śmigłowca W-3RM “Anakonda”, Nr 0512

LMW-KI-2972

Śmigłowiec W-3RM Anakonda o nr 0512, który uległ katastrofie.
Foto: F. Willemsen, źródło: Internet

Bez mała 27 lat temu na Zatoce Puckiej doszło do katastrofy ratowniczego śmigłowca W-3RM „Anakonda” o numerze 0512. Maszyna pełniła służbę w 1 dywizjonie lotniczym w Gdyni-Babich Dołach. Dnia 12 marca 1997 roku, około godz. 1:00 w nocy na Bałtyku, na Zatoce Gdańskiej w okolicach Pucka, helikopter runął do wody.

W dniu 11 marca 1997 roku  śmigłowiec W-3RM „Anakonda” o numerze burtowym 0512 i jego załoga rozpoczęła 24-godzinny dyżur. W ciągu dnia interweniowała jeden raz, wykonując lot do rannego rybaka na łowisku. Następne wezwanie załoga otrzymała o godzinie 0:55 czyli już 12 marca. Po czterech minutach od startu, w drodze do poszkodowanego, około 4 kilometry od Mierzei Helskiej, tuż przy Zatoce Puckiej doszło do katastrofy. Maszyna leciała w nocy, w trudnych warunkach atmosferycznych, z pomocą do chorego, znajdującego się na kutrze rybackim.
Wskutek zdarzenia z powierzchnią morza, zginęła cała załoga.
W katastrofie śmierć ponieśli:
-  dowódca załogi – starszy chorąży mar. pilot Zbigniew Palczyński,
-  drugi pilot – porucznik mar. pilot Arkadiusz Majer,
-  technik pokładowy – chorąży sztabowy mar. Stanisław Czaja,
-  ratownik pokładowy – chorąży mar. Wojciech Kulesza.

Wrak W-3RM nr 0512 po wydobyciu z dna morza.
Foto: Archiwum czasopisma "Wiraże".

Mało kto dziś pamięta, że pierwsze wołanie o pomoc z morza nadeszło od służby dyżurnej do stanowiska dowodzenia Marynarki Wojennej nieco przed południem 11 marca. „Anakonda” 0512 pełniła tego dnia 24 godzinny dyżur zaczynający się o 8:00 rano. Śmigłowiec w południe wyleciał do rannego rybaka, który znajdował się na łowisku ok. 30 mil morskich na północ od Władysławowa. Mimo trudnych warunków pogodowych panujących tego dnia, akcja przebiegła perfekcyjnie! Po przetransportowaniu rannego rybaka na lądowisko Szpitala Miejskiego na Zaspie, śmigłowiec wrócił na lotnisko stałego bazowania, gdzie odtworzono jego gotowość do dalszego pełnienia dyżuru.

Po północy zadźwięczał dzwonek ogłaszający gotowość nr 1. Mimo bardzo złych warunków atmosferycznych załoga, którą dowodził doświadczony pilot, starszy chorąży pilot Zbigniew Palczyński, mający na swoim koncie ponad 1200 godzin nalotu nad lądem i morzem – wystartował ze swoją załogą o godz. 00:55 do chorego szypra z kutra ŁEB-10. Kuter znajdował się na łowisku 70 km na północ od lotniska. Śmigłowiec ratowniczy nie dotarł do potrzebującego rybaka, zaledwie po upływie 4 minut i 17 sekund od startu, maszyna będąc 11 km od lotniska nagle zderzyła się z wodą w Zatoce Puckiej około 4 km od Półwyspu Helskiego. Szczątki śmigłowca osiadły na dnie zatoki na głębokości około 12-13 metrów.

Główną przyczyną katastrofy, zgodnie ze wskazaniem komisji wypadków lotniczych, był brak ustawienia radiowysokościomierza. Było to zapewne przeoczenie związane ze stresem, jaki towarzyszy nocnemu startowi do misji ratowniczej w bardzo złych warunkach pogodowych. Gdyby był ustawiony właściwie, zapewne w porę pozwoliłby na wyprowadzenie lotu śmigłowca ze zniżania. Pogoda była tym razem wyjątkowo zdradliwa i bardzo utrudniała załodze stwierdzenie, nawet dysponując bardzo dużą wiedzą i praktyką, gdzie niższa o około 50 metrów inwersja trzymająca w postaci gęstej mgły, wilgoć wyparowaną z powierzchni wody, pogarszała widoczność podczas lotu. Sukcesywne zniżanie w tych warunkach trzeba tłumaczyć chęcią  doprowadzenia wysokości lotu śmigłowca do wzrokowego kontaktu pilotów z powierzchnią morza.

Na wniosek dowódcy Marynarki Wojennej, wszyscy członkowie załogi zostali pośmiertnie awansowani i odznaczeni krzyżami „Za Dzielność”.

Tekst na podstawie opracowania Krzysztofa Kirschensteina.
Uzupełnienia i korekty testu -  Jarosław Sobociński.

Wrak śmigłowca W-3RM nr 0512 składowany w hangarze na lotnisku Babie Doły.
Foto: Archiwum MKSL.  

Muzeum w Drzonowie dysponuje fragmentem śmigłowca W-3RM „Anakonda” nr 0512, który uległ katastrofie w dniu 12 marca 1997 roku. Element ten został pozyskany z reorganizowanej szkoły techników lotnictwa w Oleśnicy (CSIL, wcześniejszy COSSTWL). Znajdował się w magazynie wśród wielu innych pozostałości, wraz z kilkoma zdeformowanymi elementami rozbitego śmigłowca (przeznaczonymi zapewne do wyrzucenia na złom), które oglądał osobiście autor niniejszego opracowania. Pozyskany element był już w Oleśnicy przygotowany w formie pamiątki po katastrofie, z  przymocowaną tabliczką.
W takiej nie zmienionej w muzeum formie był niedługo po pozyskaniu, przez wiele kolejnych lat eksponowany na sali wystawowej „Wojsko Polskie po 1945 roku”. Element nadal jest dostępny do oglądania, choć po remoncie sali jest wystawiony w nieco innym miejscu. Wymiary elementu: wysokość 90cm, szerokość 81cm. Na pamiątkowej tabliczce zamocowanej do elementu widnieje błędna data wypadku, określona na noc 12/13 marca 1997 roku. Ze względu na jej historyczny charakter, pozostawiona została w nie zmienionej formie.

Foto: Jarosław Sobociński

***

Od ponad ćwierćwiecza ważnym elementem systemu ratownictwa morskiego SAR nad Morzem Bałtyckim są śmigłowce ratownicze PZL Świdnik W-3RM/WARM „Anakonda”, należące obecnie do Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. Ich załogi cały czas znajdują się w gotowości, aby nieść pomoc ludziom na morzu i na lądzie – w ciągu długiego okresu służby wzięły udział w ponad 300 akcjach ratowniczych.

Pod koniec lat 60. XX wieku rozpoczęto prace nad modernizacją lotnictwa morskiego ukierunkowaną m.in. na zwiększenie możliwości poszukiwawczo-ratowniczych nad obszarem Morza Bałtyckiego, wykorzystując wówczas śmigłowce ratownicze PZL Świdnik SM-2D. Względy polityczno-techniczne narzuciły potrzeby pozyskania niezbędnego sprzętu. W ich wyniku w 1977 roku podjęto decyzję o zakupie radzieckich Mi-14PS, które trafiły do 16. Pułku Lotnictwa Specjalnego MW w Darłowie w pierwszej połowie lat 80. XX wieku.

W tym samym czasie trwały już próby śmigłowca Mi-2RM, wersji wyspecjalizowanej do zadań ratowniczych, opracowanej w zakładach PZL Świdnik, mającej być bezpośrednim następcą SM-2D. Prace nad projektem rozpoczęły się w drugiej połowie lat 60. XX wieku, a w 1975 roku rozpoczęto testy prototypu. Ogółem, dla lotnictwa morskiego zbudowano 16 egzemplarzy, które trafiły do wyposażenia ówczesnych 28. Eskadry Ratowniczej oraz 18. Eskadry Lotnictwa Łącznikowego.

Śmigłowiec poszukiwawczo-ratowniczy W-3RM/WARM „Anakonda”

Eksploatowane obecnie w lotnictwie Marynarki Wojennej „Anakondy” były pierwszymi tego typu maszynami z rodziny W-3 w lotnictwie Sił Zbrojnych. Śmigłowce o numerach burtowych 0209 i 0304, początkowo jeszcze w wersji transportowej W-3T, swoją służbę rozpoczęły w 1989 roku w ówczesnej 18. Eskadrze Lotnictwa Łącznikowego MW, stacjonującej na lotnisku w Gdyni Babich Dołach. Jedna z maszyn 3.serii produkcyjnej, pozostająca własnością zakładów w Świdniku, egzemplarz o numerze burtowym 0411, stał się prototypem wersji ratownictwa morskiego, wyposażonej w nadmuchiwane pływaki. Po zebraniu doświadczeń z eksploatacji maszyn transportowych i prób prototypu, w lipcu 1992 roku, do służby weszły pierwsze śmigłowce W-3 w wersji ratowniczej oznaczonej RM. Były to maszyny o numerach burtowych 0505 i 0506, wyprodukowane w ramach 4.serii produkcyjnej. W jej ramach powstały także przyjęte do eksploatacji rok później śmigłowce 0511 i 0512. Właśnie ten ostatni uległ katastrofie, w marcu 1997 roku. W 1996 roku w BLMW pojawił się śmigłowiec 0513, także powstały w ramach 4.serii produkcyjnej, pozostający jednak własnością przedsiębiorstwa Petrobaltic i eksploatowany przez BLMW na podstawie umów międzyresortowych. Wraz z ich wygaśnięciem, w 2015 roku śmigłowiec został zwrócony firmie. W latach 1998-1999, na stan przyjęto dwa nowe śmigłowce typu W-3RM pochodzące z 7.serii produkcyjnej. Były to maszyny o numerach 0813 i 0815. Ostatnia „Anakonda”, z numerem burtowym 0906 weszła na wyposażenie BLMW w 2002 roku.

W 2014 roku i 2016 roku Inspektorat Uzbrojenia podpisał z zakładami lotniczymi PZL-Świdnik umowę na modernizację śmigłowców lotnictwa morskiego „Anakonda” do jednolitej wersji ratowniczej. Modernizację przeprowadzono także na dwóch śmigłowcach transportowych W-3T, zmieniając ich funkcję na ratowniczą (jednak nie wyposażono ich w nadmuchiwane pływaki). Po modernizacji śmigłowce „Anakonda” noszą oznaczenie W-3WARM i wyposażone są w kamerę termowizyjną sprzężoną z reflektorem (tzw. szperaczem), system identyfikacji jednostek pływających AIS, system detekcji sygnałów radiostacji ratowniczych CHELTON, dźwig burtowy oraz sprzęt do podnoszenia rozbitków: kosz, nosze, trójkąt oraz pętlę. W kabinie transportowej pojawiło się stanowisko respiratora oraz pompy infuzyjnej. Zmodernizowane maszyny otrzymały również cyfrowy system sterowania silnikami FADEC, radar pogodowy, odbiornik GPS oraz oświetlenie przystosowane do użycia gogli noktowizyjnych. Zmodernizowana "Anakonda" przeznaczona jest do wykonywania zadań poszukiwawczo- ratowniczych nad wodą i lądem, w zróżnicowanych warunkach atmosferycznych, w dzień i w nocy. Na pokład może zabrać do 8 rozbitków. W skład załogi wchodzi do 5 osób: dowódca załogi, drugi pilot, technik pokładowy, ratownik i lekarz. BLMW eksploatuje 8 maszyn tego typu.

Dane taktyczno-techniczne śmigłowca W-3RM/WARM „Anakonda”

- prędkość przelotowa: 200 km/h
- prędkość maksymalna: 260 km/h
- pułap praktyczny: 4550 m
- taktyczny promień działania: 180 km (+30 min. w rejonie akcji)
- masa startowa max: 6400 kg
- długość śmigłowca: 18,86 m
- rozpiętość śmigłowca: 15,70 m
- wysokość śmigłowca: 5,1 m

Tekst na bazie informacji prasowych, strony internetowej Gdyńskiej Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej oraz artykułu w czasopiśmie „Wiraże”.

Przegląd fotograficzny wszystkich egzemplarzy śmigłowców typu W-3 użytkowanych w polskiej służbie ratownictwa morskiego.

Maszyny 0209 i 0304 były dwoma pierwszymi śmigłowcami typu W-3, które w 1989 roku, w wersji transportowej W-3T, weszły na wyposażenie 18. Eskadry Lotnictwa Łącznikowego MW w Gdyni Babich Dołach. Dopiero po zebraniu doświadczeń z ich eksploatacji opracowano wersję dedykowaną do działań ratowniczych nad obszarami morskimi odmianę W-3RM "Anakonda".
W-3T Nr 0209, jako pierwszy testowy egzemplarz, dostarczono 28 lipca 1989 roku.

W-3T nr 0209. Foto: M. Rusiecki, źródło: Internet

W-3T nr 0304. Foto: M. Franczyk, źródło: Internet

W-3RM nr 0411. Foto: M. Carlisle, źródło: Internet

W-3RM nr 0505. Foto: Ł. Marek, źródło: Internet

 W-3RM nr.0506. Foto: P. Biskupski, źródło: Internet

  W-3RM nr.0511. Foto: W. Hołyś, źródło: Internet

W-3RM nr 0513. Foto: P. Biskupski, źródło: Internet

W-3RM nr 0813. Foto: K. Godlewski, źródło: Internet

W-3RM nr 0815.  Foto: W. Hołyś, źródło: Internet

W-3RM nr 0906. Foto: I. Michelewicz, źródło: Internet

 ***

W roku 80. rocznicy walk polskich żołnierzy w kampanii włoskiej, prezentujemy Państwu kurtkę mundurową typu battle-dress (Brunnshire Clothes – Toronto, kwiecień 1943 r., LMW-KI-2929) dr. kpt. Zdzisława Hermana Scheuringa, lekarza, komendanta Czołówki Transfuzyjnej 3. Dywizji Strzelców Karpackich, naukowca, pisarza, autora m.in. książki pt. „Czy królobójstwo? Krytyczne studium o śmierci króla Stefana Batorego”.

Opowieść o losach, urodzonego w 1894 r. we Lwowie Zbigniewa Hermana Scheuringa rozpoczniemy od wątku bezpośrednio związanego z prezentowaną kurtką, a więc od służby w Armii gen. Andersa. Nasz bohater po klęsce Wojny Obronnej 1939 r., w trakcie której był lekarzem 205. Szpitala Polowego, przedostał się na Węgry, a następnie na Bliski Wschód. W Kairze podjął się pracy na tamtejszym uniwersytecie, dołączył także do przebywającej tam od jesieni 1940 r. Brygady Strzelców Karpackich. Z tą jednostką (przeformowaną w 3. Dywizję Strzelców Karpackich) wziął udział w kampanii włoskiej 1944-45 r. i pełnił funkcję komendanta Czołówki Transfuzyjnej. Czołówki transfuzyjne i chirurgiczne powstały w polskiej armii w trakcie walk w terenach górzystych (m.in. pod Monte Cassino) i umożliwiały szybką pomoc rannym żołnierzom, których transport do szpitala polowego w takich warunkach zajmowałby zbyt wiele czasu. Dzięki zastosowaniu modyfikacji procedury znacznie wzrosła jakość opieki medycznej i zmalała liczba tzw. strat bezpowrotnych.

Dr H. Z. Scheuring od 1945 zasiadał w Naukowej Radzie Lekarskiej 2. Korpusu Polskiego, a w 1946 r. w Bari opublikował pracę naukową pt. „Wstrząs jako zjawisko biologiczne”, w której wykorzystał swoje doświadczenia z frontu. W tym też roku przybył do Wielkiej Brytanii gdzie znalazł zatrudnienie w miejscowych szpitalach. Po przejściu na emeryturę osiadł w Londynie, gdzie pisał prace o charakterze medycznym, ale też historycznym. Najważniejszym tytułem w jego dorobku było wspomniane na wstępie, a wydane po raz pierwszy w Londynie w 1964 r. studium o śmierci króla Stefana Batorego.

Za walki pod Bolonią dr Scheuring został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych. Było to już jego drugie takie odznaczenie. Pierwszy krzyż otrzymał za walki w obronie Lwowa w 1918 r. Swój udział w tych wydarzeniach opisał w relacji pt. Walki o Szkołę Kadecką i w Ulicy Sykstuskiej, która została opublikowana w 1936 r. (książka Obrona Lwowa. 1-22 listopada 1918. Tom 2). Wcześniej w okresie I wojny światowej był żołnierzem c.k. armii.

Prezentowaną na zdjęciach kurtkę darował do zbiorów muzeum w 2014 dr hab. Witold Scheuring lekarz weterynarii. Prócz kurtki swego stryja przekazał on wówczas również kopie zdjęć archiwalnych, a także tworzywowy nieśmiertelnik swego taty - ppor. Witolda Scheuringa, prawnika, który również przebył włoski szlak bojowy, a po II wojnie światowej powrócił do Polski i osiadł najpierw w Międzyrzeczu, a następnie w Sanoku. Trzeci z braci – Wiesław zginął w trakcie walk w obronie Lwowa.

Eksponat charakteryzuje się następująco: battle-dress z wykładanym kołnierzem z oznaką służb medycznych (bordowa patka z grantowymi, wyblakłymi wypustkami). Na jej naramiennikach wszyte po trzy metalowe gwiazdki będące oznaczeniem stopnia – kapitana. Na lewym rękawie oznaka rozpoznawcza 2. Korpusu PSZ (syrena z tarczą i mieczem na czerwonym polu) oraz naszywka POLAND, zaś na prawym odznaka specjalna – tarcza Krzyżowców będąca oznaką 8. Armii Brytyjskiej (noszona przez żołnierzy 2. Korpusu jako wyróżnienie za wspólny bój pod Monte Cassino). Nad lewą kieszenią baretki odznaczeń polskich i brytyjskich, w górnym rzędzie od lewej: Krzyża Walecznych wz. 1920, Krzyża Walecznych wz. 1941, Medalu Niepodległości, Gwiazdy 1939-1945 (przyszyta odwrotnie), w dolnym rzędzie Gwiazdy Afryki, Gwiazdy Włoch. Kurtka zapina na trzy metalowe guziki na dole zwieńczona formą pasa zapinanego na sprzączkę. Kieszenie z fałdą i klapą kryjącą guzik. Od wewnątrz brezentowe podszycie w kolorze oliwkowym.

Tekst: Błażej Mościpan
Zdjęcia: Blachura T., Mościpan B., Pochocki P.

Opracowano na podstawie:
• Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-2929
Cieśla M., Mundur żołnierza polskiego ze zbiorów Muzeum Militariów Oddziału Muzeum Miejskiego Wrocławia, Wrocław 2015

Komornicki S., Bielecki Z., Bigoszewska W., Jońca A., Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń, Warszawa 1990

Murgrabia J., Symbole Wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1946, Warszawa 1990

Scheuring H. Z., Czy królobójstwo? Krytyczne studium o śmierci króla Stefana Batorego, Londyn 1964

Scheuring H. Z., Walki o Szkołę Kadecką i w Ulicy Sykstuskiej [W:] Obrona Lwowa. 1-22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników, pod red. J. Waniorka, Lwów 1936

Wróbel J., Żołnierz polski 1939-1945, Poznań 2012

Żygulski Z. jun., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Warszawa 1988

https://pl.wikipedia.org/wiki/Herman_Zdzis%C5%82aw_Scheuring [dostęp z dnia 07.02.2024]
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/herman-zdzislaw-scheuring [dostęp z dnia 07.02.2024]
https://polska-zbrojna.pl/Mobile/ArticleShow/31164 [dostęp z dnia 07.02.2024]

Karabin Carcano wz. 1938

(Królewska Fabryka Broni Terni, 1940 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-2879

W 1891 r. na uzbrojenie armii włoskiej (Regio Esercito) przyjęto karabin powtarzalny skonstruowany przez zespół, którym kierował Salvatore Carcano. Nadzór nad nim miała komisja rządowa pod kierownictwem generała Parravicino - przewodniczącego włoskiego Komitetu Broni Strzeleckiej. Karabin skonstruowano w końcu lat 80. XIX w. jako odpowiedź na zapotrzebowanie armii włoskiej na broń odpowiednią i równorzędną z uzbrojeniem państw sąsiednich. Był to bowiem okres przezbrajania wielu armii w nowe, małokalibrowe wzory karabinów powtarzalnych z magazynkami pudełkowymi m.in. Lee-Metford Mk II, Mauser-Mannlicher wz. 1888 tzw. komisyjny, Mannlicher wz. 1890, Mosin wz. 1891. W początkowym okresie broń systemu Carcano wz. 1891 produkowano w kilku wersjach m.in. jako karabin piechoty, karabinek kawaleryjski, karabinek dla artylerii i służb – taborów, łączności, saperów. Stanowiły one podstawowe uzbrojenie strzeleckie armii włoskiej w czasie obu wojen światowych. Na początku lat 20. XX w. broń tego wzoru w ilości kilku tysięcy sztuk trafiła również na uzbrojenie Wojska Polskiego. Przekazano ją do wojsk taborowych, samochodowych, wartowniczych, saperów. Później jako broń drugiej kategorii trafiła do innych jednostek  pomocniczych Wojska Polskiego, a także Policji Państwowej i Straży Celnej.

Broń systemu Carcano strzelała amunicją małokalibrową kal. 6,5 mm na proch bezdymny z pociskiem owalnym, z płaszczem stalowym platerowanym. Materiał miotający o nazwie „Solenite” składał się z trinitrocelulozy, dinitrocelulozy, nitrogliceryny i oleju mineralnego. Miał on formę przewierconych koralików, spalał się w dość niskiej temperaturze, był bardzo stabilny i oszczędzał lufy. Doświadczenia I wojny światowej wykazały jednak , że pociski kal. 6,5 mm miały małą siłę przebicia oraz za mały zasięg skuteczny. Przegrywały wyraźnie z konkurencyjnymi pociskami ostrołukowymi większych kalibrów. Podjęto więc prace nad silniejszym nabojem, które przyspieszono po wojnie w Abisynii w latach 1935-1936. Przyjęto nabój kal. 7,35 mm z pociskiem ostrołukowym, który zastosowano w ulepszonym, zmodernizowanym i ujednoliconym karabinie wz. 1938. Przeznaczony on był jako podstawowe uzbrojenie żołnierzy liniowych piechoty i innych rodzajów wojsk. Wraz z wybuchem II wojny światowej włoskie fabryki broni nie były jednak w stanie zaopatrzyć wojska w wystarczającą ilość karabinów kal. 7,35 mm. Niewystarczająca była także produkcja amunicji. Powrócono więc w 1940 r. do starego, sprawdzonego naboju przerabiając istniejące karabiny na kaliber 6,5 mm. Problemy z przezbrajaniem wojska wpłynęły niekorzystnie  na zaopatrzenie w broń armii włoskiej w czasie kampanii w Afryce Północnej w latach 1940-1943 oraz walk nad Donem na froncie wschodnim w 1942 r.

Karabin Carcano wz. 1938 to broń powtarzalna zasilana z łódek ramkowych wykonanych z blachy mosiężnej o pojemności sześciu naboi. Lufa gwintowana o czterech bruzdach prawoskrętnych posiada u wylotu pierścień z muszką pryzmatyczną bez osłony. Przed komorą nabojową osadzony na stałe celownik szczerbinkowy wyskalowany na 300 m. Zamek ślizgowo-obrotowy, czterotaktowy, ryglowany symetrycznie z przodu w pionie, z rączką zagiętą w dół i zakończoną gałką. Zaopatrzony on jest w bezpiecznik skrzydełkowy u nasady kurka. Łoże z kolbą wykonane z drewna orzechowego posiada boczne rowki chwytowe. Od czoła nasada bagnetu nożowego. W łożu – pod komorą zamkową – urządzenie spustowe z kabłąkiem połączonym ze stałym magazynkiem pudełkowym. Stopa kolby okuta stalowym trzewikiem ze schowkiem na przybory. Z lewej strony kolby wycięcie z metalową poprzeczką do mocowania pasa nośnego. Drewniana nakładka na lufę skrócona i sięgająca za bączek tylny z „oczkiem” na pas nośny.

Wbrew obiegowym opiniom (raczej negatywnym) o włoskiej broni strzeleckiej lat 30. i 40. XX w. karabin Carcano okazał się być celną i skuteczną bronią. Świat przekonał się o tym równo sześćdziesiąt lat temu – 22 listopada 1963 r. – kiedy w Dallas w stanie Teksas zastrzelony został 35. prezydent USA John F. Kennedy. Do morderstwa użyto broni włoskiej proweniencji. Duże ilości karabinów i karabinków systemu Carcano – w tym karabinów wz. 1938 – po zakończeniu II wojny światowej zostało sprzedanych do Stanów Zjednoczonych. Sporo egzemplarzy tej broni trafiło za ocean jako trofea wojenne. Zamachowiec – Lee Harvey Oswald – kupił taką broń na fałszywe nazwisko za zaliczeniem pocztowym w firmie Klein's Sporting Goods w Chicago za niecałe 20 dolarów. Karabin o numerze seryjnym C 2766 wyprodukowany został w 1940 r. w Królewskiej Fabryce Broni Terni. Dystrybutor zamontował na nim tani japoński celownik optyczny 010 o powiększeniu 4x18. Z tej to broni padły strzały oddane z szóstego piętra składnicy książek przy Dealey Plaza w Dallas, które śmiertelnie raniły prezydenta J. F. Kennedy'ego w szyję i głowę.

Porucznik J. C. Day z Wydziału Policji w Dallas prezentuje dziennikarzom broń Lee Harvey'a Oswalda (kennedy-photos.blogspot.com)

Karabin o numerze broni A 260 trafił do muzeum jesienią 2010 r. z JW 3036 Nowogród Bobrz. W muzealnej kolekcji mamy jeszcze jeden karabin tego wzoru o numerze K 5173 zakupiony w latach 80. XX w. od osoby prywatnej.

Dane techniczne:
Kaliber 6,5 mm
Nabój 6,5 mm x 52
Prędkość wylotowa pocisku 710 m/s 
Długość broni 1020 mm
Długość lufy 538 mm
Zasięg skuteczny ognia 200 m
Masa broni bez amunicji 3,4 kg
Magazynek na 6 naboi

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***